αμερικέν (αμερικάνικο πλάνο)

Καδράρισμα στο οποίο η ανθρώπινη μορφή δείχνεται από το γόνατο ως το κεφάλι.

animation

συνθετική κίνηση με παραδοσικά ή ψηφιακά μέσα.

flashback

Η μετατροπή της αφηγηματικής σειράς της ιστορίας, κατά την οποία η πλοκή κινείται προς τα πίσω για να δείξει γεγονότα που συνέβησαν νωρίτερα από αυτά που έχουν ήδη περιγραφεί.

shot/reverse shot

Δυο ή περισσότερα πλάνα που μοντάρονται μαζί και εναλάσσουν πρόσωπα, συνήθως σε μια συζήτηση.

αξελερέ

Όταν τα πρόσωπα και τα αντικείμενα του κάδρου κινούνται γρηγορότερα από το κανονικό. Το αντίθετο του slow – motion.

αποστασιοποίηση

Ο όρος μετά τις ταινίες του Αντονιόνι, έχει διαφορετική σημασία από εκείνη, που του έδινε ο Μπρέχτ. Για τον Μπρέχτ είναι η αποδέσμευση από την γοητεία του θεάματος και η κριτική αντιμετώπισή του, χωρίς την γνωστή (Αριστοτελική) συναισθηματική ταύτιση (του ηθοποιού με το ρόλο που υποδύεται, του θεατή με τον ήρωα του έργου). Για τον Αντονιόνι είναι η αδυναμία επικοινωνίας του σύγχρονου ανθρώπου με τους συνανθρώπους του.

jump cut

Το απότομο κόψιμο που μοιάζει να διακόπτει ένα μεμονωμένο πλάνο. Είτε τα πρόσωπα φαίνονται ν’αλλάζουν στιγμιαία ενώ το φόντο παραμένει το ίδιο, είτε το φόντο αλλάζει ξαφνικά με τα πρόσωπα να παραμένουν σταθερά.

ασύγχρονος ήχος

Ήχος που δεν συμπίπτει χρονικά με τις κινήσεις που βλέπουμε στην οθόνη, όπως όταν ο διάλογος είναι ασυγχρόνιστος με τις κινήσεις των χειλιών.

αυτοαναφορικότητα

Η τάση, χαρακτηριστική του κινηματογραφικού μοντερνισμού, να εφιστά κανείς την προσοχή πως η ταινία είναι ένα τεχνούργημα ή μια ψευδαίσθηση. Ενώ ο κλασικός κινηματογράφος προσπαθεί να αποκρύψει το γεγονός ότι η ταινία είναι μία κατασκευή και με διάφορες μεθόδους προσπαθεί να δημιουργήσει την ψευδαίσθηση της πραγματικότητας, ο μοντέρνος κινηματογράφος πολλές φορές κάνει ακριβώς το αντίθετο.

αφήγηση

Η διαδικασία μέσα από την οποία η πλοκή μεταδίδει ή κατακρατά πληροφορίες για την ιστορία

αφηρημένη μορφή

Τύπος οργάνωσης της κινηματογραφικής ταινίας σύμφωνα με την οποία τα μέρη της σχετίζονται μεταξύ τους μέσα από την επανάληψη και την παραλλαγή οπτικών ιδιοτήτων, όπως το σχήμα, το χρώμα, ο ρυθμός και η κατεύθυνση της κίνησης. Η ταινία δεν περιέχει πρόσωπα, καταστάσεις, χώρους και επομένως αφήγηση μιας ιστορίας, αλλά αφηρημένα σχήματα και χρώματα σε κίνηση και ρυθμικά συνδεδεμένα.

βάθος πεδίου – depth of field

Είναι η ζώνη καθαρότητας που εκτείνεται μπροστά και πίσω από το φωτογραφιζόμενο αντικείμενο. Οι διαστάσεις του χώρου που περιλαμβάνει τα κοντινότερα και τα πιο μακρινά επίπεδα μπροστά από την κάμερα, όταν μεταξύ τους τα πάντα είναι νεταρισμένα. Το μέρος του οπτικού πεδίου, όπου τα αντικείμενα παρουσιάζονται καθαρά (νετ). Ένα βάθος πεδίου από ενάμιση εώς πέντε μέτρα για παράδειγμα, σημαίνει πως οτιδήποτε βρίσκεται πλησιέστερα από ενάμιση μέτρο και μακρύτερα από πέντε μέτρα είναι φλού.

βερτικάλ (κατακόρυφη κίνηση)

Η κίνηση της κάμερας όταν στρέφεται προς τα πάνω ή προς τα κάτω, με την βάση της σταθερή.

βολέ

Μέθοδος σύνδεσης δύο πλάνων. Το ένα μπαίνει από το ένα μέρος του κάδρου, απωθώντας το δεύτερο προς το άλλο μέρος.

γενικό πλάνο – long shot

Καδράρισμα στο οποίο φαίνεται ολόκληρη η ανθρώπινη φιγούρα

γκάγκ

Κωμικό εύρημα, οπτικό ή ακουστικό, που βασίζεται στην έκπληξη.

γκρο πλάνο

καδράρισμα στο οποίο φαίνεται μόνο το πρόσωπο του ανθρώπου

γωνία λήψης

Οι θέσεις της μηχανής λήψης σε σχέση με το θέμα που κινηματογραφείται, δηλαδή οι γωνίες από τις οποίες “θα δει” το αντικείμενο. Από ψηλά η κάμερα κοιτάζοντας προς τα κάτω (πλονζέ), από κάτω η κάμερα κοιτάζοντας προς τα πάνω (κοντρ πλονζέ), οριζόντια στο ίδιο επίπεδο (ευθεία γωνία λήψης).

διαδοχικό μοντάζ

Μοντάζ το οποίο εναλλάσσει πλάνα από δύο ή περισσότερες δράσεις που εξελλίσσονται στον ίδιο χρόνο, αλλά σε διαφορετικό χώρο.

διανοητικό μοντάζ (ιδεολογικό)

Η συσχέτιση δύο εικόνων στο μοντάζ από την οποία προκύπτει μια τρίτη αφηρημένη έννοια που δεν υπάρχει σε καμία από τις δύο εικόνες. Πρωτοεμφανίστηκε από τους σκηνοθέτες του σοβιετικού μοντάζ και ιδίως από τον Αιζενστάϊν.

διάτιτλοι

Οι τίτλοι (λεζάντες) των βωβών ταινιών μέσα στην ταινία

διήγηση

Σε μια αφηγηματική ταινία ο κόσμος της ιστορίας της ταινίας. Η διήγηση περιλαμβάνει γεγονότα που υποτίθεται ότι συνέβησαν, καθώς και ενέργειες και χώρους που δεν βλέπουμε στην οθόνη.

διπλοτυπία

Μία ή περισσότερες εικόνες πάνω σε μία άλλη.

είδη

Διάφοροι τύποι ταινιών τους οποίους θεατές και κινηματογραφιστές αναγνωρίζουν απο τις οικείες αφηγηματικές συμβάσεις τους. Συνηθισμένα είδη είναι το μιούζικαλ, το γουέστερν, η γκανγκστερική ταινία, κ.α.

ελλειπτικό μοντάζ

Μεταβάσεις πλάνων που παραλείπουν κομμάτια ενός γεγονότος, προκαλώντας μια παράλειψη στη διάρκεια της πλοκής και της ιστορίας.

έλλειψη

Σε μια αφηγηματική ταινία η συντόμευση της διάρκειας της πλοκής, που επιτυγχάνεται με την παράλειψη χρονικών διαστημάτων της διάρκειας της ιστορίας.

ενότητα

Ο βαθμός στον οποίο τα μέρη μιας ταινίας σχετίζονται συστηματικά μεταξύ τους και παρέχουν αιτιολογήσεις για όλα τα χρησιμοποιούμενα στοιχεία.

εστίαση βάθους

Χρήση του κινηματογραφικού φακού και του φωτισμού που κάνει τόσο τα κοντινά όσο και τα απομακρυσμένα επίπεδα να φαίνονται νεταρισμένα (καθαρά).

(off ήχος, εκτός πεδίου ήχος) – offscreen sound

Ήχος από μια πηγή που βρίσκεται μεν στο χώρο της σκηνής, αλλά σε κάποιο σημείο έξω από αυτό που βλέπουμε στην οθόνη, π.χ. βρισκόμαστε σε μία σχολική αίθουσα και βλέπουμε τα παιδιά να παρακολουθούν το μάθημα, ενώ ακούμε την δασκάλα, την οποία όμως δεν βλέπουμε. Η φωνή της δασκάλας είναι “ήχος εκτός οθόνης”.

ζενερίκ

οι τίτλοι της αρχής, ή του τέλους μιας ταινίας, στους οποίους αναγράφονται οι συντελεστές και οι ηθοποιοί.

ιστορία – story

Σε μια αφηγηματική ταινία, όλα τα γεγονότα που βλέπουμε και ακούμε, συν αυτά που συμπεραίνουμε και εικάζουμε πως έχουν συμβεί, διατεταγμένα στις υποτιθέμενες αιτιακές σχέσεις τους, στην χρονολογική τους σειρά.

κεκλιμένο κάδρο – canted framing

Όταν η δεξιά ή η αριστερή πλευρά του κάδρου είναι χαμηλότερη από την άλλη, κάνοντας τα αντικείμενα της σκηνής να μοιάζουν σαν να έχουν αποκλείνει από την όρθια θέση τους.

κόντρα φωτισμός (οπίσθιος) – backlighting

Φωτισμός που πέφτει στα πρόσωπα της σκηνής από τη μεριά που βρίσκεται απέναντι στη κάμερα, δημιουργώντας συνήθως ένα λεπτό φωτεινό περίγραμμα στις σιλουέτες τους.

κοντράστο (φωτιστική αντίθεση) – contrast

Στην κινηματογραφική φωτογραφία, η διαφορά μεταξύ των φωτεινότερων και των σκοτεινότερων περιοχών μέσα στο κάδρο.

κύριος φωτισμός (φωτισμός κλειδί) – key light

Στο σύστημα φωτισμού τριών σημείων, ο εντονότερος φωτισμός που πέφτει πάνω στη σκηνή.

μεσαίο πλάνο

καδράρισμα στο οποίο η ανθρώπινη φιγούρα φαίνεται από τη μέση και πάνω.

μεσότιτλοι

βλέπε “διάτιτλοι”

μιζανσέν – mise en scene

Όλα τα στοιχεία που είναι τοποθετημένα μπροστά στην κάμερα για να κινηματογραφηθούν, τα σκηνικά, ο φωτισμός, τα κουστούμια, το μακιγιάζ και η συμπεριφορά των ηθοποιών, ουσιαστικά είναι ταυτόσημη έννοια με την σκηνοθεσία.

μονοπλάνο

πλάνο που διαρκεί για ασυνήθιστα μεγάλο χρονικό διάστημα πριν από τη μετάβαση στο επόμενο πλάνο.

μοντάζ – editing

η εργασία της επιλογής και της σύνδεσης των εικόνων – πλάνων του φιλμ.

μοτίβο – motif

το στοιχείο μιας ταινίας που επαναλαμβάνεται, προκειμένου να υπογραμμίσει κάτι που έχει σημασία.

μουβιόλα

Συσκευή πάνω στην οποία γίνεται το μοντάζ.

μπουμ – boom

η ράβδος πάνω στην οποία μπορεί να στερεωθεί ένα μικρόφωνο, ώστε το τελευταίο να μετακινείται καθώς κινούνται οι ηθοποιοί.

νοητός άξονας

η νοητή γραμμή που περνάει από τη μία άκρη στην άλλη μεταξύ των κύριων ηθοποιών, χωρίζοντας τα στοιχεία της σκηνής σε αυτά που βρίσκονται αριστερά και εκείνα που βρίσκονται δεξιά του άξονα. Υποτίθεται πως η κάμερα δεν πρέπει να υπερβαίνει τον άξονα σε δύο διαφορετικές λήψεις, διότι έτσι αποπροσανατολίζεται ο θεατής σχετικά με τις θέσεις των αντικειμένων και των ηθοποιών στον χώρο και μπερδεύεται. Λέγεται επίσης και “άξονας των 180 μοιρών”, ή απλώς “άξονας”.

ντεκουπάζ

Είναι η τελική διαμόρφωση του σεναρίου, μία περαιτέρω ανάλυσή του από τον σκηνοθέτη πλέον. Είναι ένα είδος γραπτής προσκηνοθεσίας, λίγο πριν αρχίσουν τα γυρίσματα. Είναι οι σημειώσεις του σκηνοθέτη πάνω στις οποίες θα βασιστεί η αισθητική της ταινίας. Εδώ ο σκηνοθέτης καθορίζει τις γωνίες λήψης, τον τύπο του πλάνου, τις κινήσεις της κάμερας σε σχέση με τους ηθοποιούς και το περιβάλλον, αναλύει την κάθε σκηνή του σεναρίου και την “τεμαχίζει” σε πλάνα.

ντόλι – dolly

Το στήριγμα της κάμερας με ρόδες, που χρησιμοποιείται για το γύρισμα των τράβελλινγκ.

ντουμπλάζ

Η διαδικασία αντικατάστασης μέρους ή όλων των φωνών στην μπάντα του ήχου, για να διορθωθούν λάθη, ή για να επανεγγραφούν διάλογοι.

πανοραμίκ

Η κίνηση της κάμερας δεξιά ή αριστερά, χωρίς να μετακινείται η βάση της.

παράλληλο μοντάζ – crosscutting

Μοντάζ το οποίο εναλλάσσει πλάνα από διαφορετικές δράσεις που εξελλίσονται όχι μόνο σε διαφορετικό χώρο (όπως στο διαδοχικό μοντάζ), αλλά και σε διαφορετικό χρόνο. Πολλοί ταυτίζουν το παράλληλο με το διαδοχικό μοντάζ.

παραστατική κινηματογραφία (traditional animation)

Οποιαδήποτε διαδικασία μέσω της οποίας δημιουργείται τεχνητή κίνηση μέσω της δημιουργίας παραστάσεων/καρέ είτε με τη φωτογράφιση ξεχωριστά του ενός μετά του άλλο, μιας σειράς από σχέδια, αντικείμενα, η εικόνες φτιαγμένες στον υπολογιστή (πληροφορική κινηματογραφία – computer animation).

πειραματικός κινηματογράφος

Κινηματογραφική δημιουργία που αποφεύγει τις συμβάσεις των ταινιών μαζικής ψυχαγωγίας και επιζητεί να διερευνήσει ασυνήθιστες όψεις του μέσου ή θέματα που είναι απαγορευμένα ή ταμπού.

πλάνο – shot

Πλάνο ονομάζεται μια λήψη ενός αντικειμένου (ανθρώπου, τοπίου, κλπ.), από την στιγμή που πατήσουμε το κουμπί της κάμερας για να αρχίσει αυτήν να λειτουργεί, μέχρι την στιγμή που το ξαναπατήσουμε για να σταματήσει την λειτουργία της. Το πλάνο θεωρείται η μονάδα του κινηματογραφικού φίλμ (όπως περίπου η λέξη στον γραπτό λόγο)

πλάνο εδραίωσης – establishing shot

Γενικό πλάνο με το οποίο δείχνονται τα αντικείμενα οι ηθοποιοί και οι μεταξύ τους σχέσεις στον χώρο σε μία σκηνή. Σκοπός του είναι να προσανατολίσουν τον θεατή για τις θέσεις και σχέσεις των αντικειμένων σε μία σκηνή και γι’αυτό κάθε νέα σκηνή ξεκινά συνήθως (όχι όμως πάντα), μ’ένα τέτοιο πλάνο.

πλάνο σεκάνς (πλάνο ενότητα)

Ένα πλάνο μεγάλης συνήθως διάρκειας, που περιέχει μία ολόκληρη σκηνή η σεκάνς.

πλοκή – plot

Σε μια ταινία μυθοπλασίας, όλα τα γεγονότα που μας παρουσιάζονται απ’ευθείας, συμπεριλαμβανομένων των αιτιακών τους σχέσεων και της χρονολογικής τους σειράς. Είναι το αντίθετο της ιστορίας, που είναι η νοητική ανακατασκευή όλων των γεγονότων της αφήγησης από τον θεατή.

προδρομή – flashforward

Μια μετατροπή της αφηγηματικής σειράς της ιστορίας, κατά την οποία η παρουσίαση της πλοκής κινείται προς τα εμπρός, προς μελλοντικά γεγονότα, σε αντίθεση με το flash-back που είναι επιστροφή στο παρελθόν.

σεκάνς – sequense

Μία ή περισσότερες σκηνές που παρουσιάζουν ενότητα χώρου, χρόνου, ή δράσης, π.χ. 1η σεκάνς: στο σπίτι του πρωταγωνιστή, 2η σεκάνς: στο ξενοδοχείο όπου περνά τις διακοπές του, κλπ.

σκηνή

Ένα ή περισσότερα πλάνα που αναφέρονται στον ίδιο χώρο (ντεκόρ) και στον ίδιο χρόνο. Όταν ένα από τα δύο αλλάζει έχουμε αλλαγή σκηνής. Ταυτίζουμε εδώ το χώρο με το ντεκόρ και δεν τον εννοούμε με την ευρεία του έννοια, διότι όταν για παράδειγμα μία δράση διεξάγεται στον 5ο όροφο μιας πολυκατοικίας και μεταφερθεί στο ισόγειό της, έχουμε αλλαγή σκηνής (αφού άλλαξε το ντεκόρ), έστω και αν ο χώρος με την ευρεία του έννοια παρέμεινε ο ίδιος (η πολυκατοικία).

σκληρός φωτισμός

Φωτισμός που δημιουργεί σκιές με έντονα περιγράμματα.

τράβελλινγκ

Κίνηση της κάμερας επάνω σε όχημα με ρόδες. Έχουμε τράβελλινγκ εμπρός και πίσω όταν η κάμερα πλησιάζει ή απομακρύνεται από το αντικείμενο και τράβελλινγκ λατεράλ, όταν κινείται παράλληλα προς το αντικείμενο.

τρανσπαράνς

Μέθοδος με την οποία γυρίζονται σκηνές εξωτερικές σε στούντιο. Προβάλλεται μια ακίνητη εικόνα (σλάιντ) σε μια οθόνη μπροστά στην οποία παίζουν οι ηθοποιοί. Αν η εικόνα έχει κίνηση, τότε προβάλλουν ταινία και όχι σλάιντ, οπότε έχουμε “μπακγκράουντ προτζέκσιον”. Έτσι φαίνονται ηθοποιοί να συζητούν κοντά στους καταρράκτες του Νιαγάρα για παράδειγμα, ή μέσα σ’ένα αεροπλάνο, ενώ στην πραγματικότητα είναι μέσα στο στούντιο, ακίνητοι.

υποκειμενικό πλάνο – point of view shot

Το πλάνο που γυρίζεται από το ύψος των ματιών ενός χαρακτήρα και που δείχνει ότι θα μπορούσε να δει το πρόσωπο αυτό. Συνήθως παρεμβάλλεται πριν ή μετά από ένα πλάνο στο οποίο εμφανίζεται ο χαρακτήρας να κοιτάζει.

ύφος – style

Οι επαναλαμβανόμενες και εξέχουσες χρήσεις κινηματογραφικών τεχνικών που χαρακτηρίζουν μία μοναδική ταινία, ή μια ομάδα ταινιών (για παράδειγμα το έργο ενός κινηματογραφιστή, ή ένα εθνικό κίνημα).

φίλτρο

H επιφάνεια από γυαλί ή ζελατίνα που τοποθετείται μπροστά στο φακό της κάμερας, ή της τυπωτικής μηχανής, για να μεταβάλλει την ποιότητα ή την ποσότητα του φωτός που πέφτει πάνω στο φίλμ από την πόρτα.

φλας μπακ

βλέπε “αναδρομή”

φοντύ

Τρόπος σύνδεσης δύο πλάνων. Έχουμε φέϊντ – ίν (fade – in) όταν το σκοτεινό πλάνο σταδιακά φωτίζεται καθώς εμφανίζεται το επόμενο πλάνο και φέιντ – άουτ (fade – out), όταν ένα πλάνο αρχίζει να σβήνει σιγά – σιγά μέχρι να σκοτεινιάσει εντελώς, πριν εμφανιστεί το επόμενο.

φοντύ ανσαινέ

Σβύνει το ένα πλάνο σιγά σιγά και ταυτόχρονα εμφανίζεται το επόμενο. Στιγμιαία και μέχρι το δεύτερο πλάνο να επικρατήσει, οι δύο εικόνες συγχωνεύονται σε διπλοτυπία.

Φορμά

Το πλάτος της λωρίδας του φιλμ σε χιλιοστά του μέτρου. Οι καθιερωμένες διαστάσεις του φιλμ στην ιστορία του κινηματογράφου είναι 8mm, 16mm, 35mm και 70mm.

χώρος εκτός οθόνης – off screen space

Οι έξι περιοχές του χώρου που δεν είναι ορατές στην οθόνη, αλλά αποτελούν παρόλα αυτά μέρους του χώρου της σκηνής: στην κάθε πλευρά (δεξιά και αριστερά), καθώς και πάνω και κάτω από το κάδρο, πίσω από το σκηνικό και πίσω από την κάμερα.